Một người phụ nữ đứng trên khúc gỗ trước ngôi nhà đổ nát của mình sau khi lũ quét tấn công khu vực Nam Sulawesi ở Indonesia. Ảnh: Hariandi Hafid/ Greenpeace.
Các chính phủ đang thảo luận rõ ràng về kế hoạch quỹ tổn thất và thiệt hại, còn hai tháng nữa là quỹ này sẽ được thành lập.
Trong khi các nước giàu và nghèo đã đồng ý thành lập một quỹ để giải quyết những mất mát và thiệt hại do biến đổi khí hậu gây ra, quan điểm đưa ra vẫn rất khác nhau về việc ai trả tiền và ai được hưởng lợi. Tại cuộc họp cấp Bộ trưởng bên lề Đại hội đồng Liên hợp quốc hôm thứ Sáu, có rất ít dấu hiệu cho thấy khoảng cách giữa hai bên sẽ được thu hẹp. Sự kiện này bổ sung cho các cuộc thảo luận kỹ thuật đang diễn ra trước các cuộc đàm phán về khí hậu COP28 tại Dubai vào tháng 12 này, nơi đưa ra các quyết định về cách thiết lập và vận hành quỹ.
Ana Mulio Alvarez, một nhà phân tích tại E3G, cho biết cuộc họp “không thúc đẩy các cuộc đàm phán nhưng nó đóng vai trò như một thời điểm chính trị để đặt quân bài lên bàn một cách công khai hơn”. Một ủy ban chuyển tiếp đã làm việc từ tháng 3 để đưa ra các quy định cho quỹ.
Ai nhận được tiền?
Một trong những điểm mấu chốt chính là câu hỏi ai sẽ đủ điều kiện để được giúp đỡ. Quyết định được thông qua tại hội nghị thượng đỉnh COP27 năm ngoái ở Sharm el-Sheikh, Ai Cập, cho biết quyết định này sẽ hỗ trợ “Các nước đang phát triển đặc biệt dễ bị tổn thương” trước tác động của biến đổi khí hậu. Điều đó có thể giải thích được. Đối với đại đa số các nước giàu, số lượng người hưởng lợi nên bị hạn chế.
Người đứng đầu về khí hậu lâm thời của EU, Maroš Šefčovič, phát biểu tại cuộc họp rằng các nguồn lực nên “nhắm mục tiêu rõ ràng vào các quốc gia và cộng đồng của họ đặc biệt dễ bị tổn thương trước những tác động bất lợi của biến đổi khí hậu, chẳng hạn như các quốc gia kém phát triển nhất (LDC) và các quốc đảo nhỏ đang phát triển (SID)”. Quan điểm của ông đã được lặp lại bởi các đại diện của chính phủ Hoa Kỳ, Anh và Úc, cùng những nước khác.
Không phân biệt
Các nước đang phát triển không đồng ý với quan điểm này, cho rằng tất cả các nước này đều có thể tiếp cận được kho bạc của quỹ. Phát biểu thay mặt nhóm các nước đang phát triển G77, đại diện Cuba cho biết “quỹ nên hoạt động không có sự phân biệt đối xử”.
Trong số những quốc gia vận động mạnh mẽ nhất cho một quỹ mở cho tất cả mọi người là Pakistan, nơi lũ lụt tàn khốc đã giết chết hơn 1.700 người và gây thiệt hại tổng cộng hơn 30 tỷ USD vào năm ngoái. Được Ngân hàng Thế giới phân loại là thu nhập trung bình, quốc gia này sẽ không tự động đủ điều kiện nhận hỗ trợ dựa trên định nghĩa chặt chẽ về tính dễ bị tổn thương. Ngoại trưởng Pakistan Jalil Abbas Jilani cho biết: “Tất cả các nước đang phát triển dễ bị tổn thương, bất kể mức độ phát triển và nhóm địa lý, đều phải đủ điều kiện”. “Chúng tôi sẽ không thể hỗ trợ bất kỳ cách tiếp cận có chọn lọc, chia rẽ và loại trừ nào như vậy”.
Phát biểu thay mặt Liên minh các quốc đảo nhỏ, Samoa cho biết tất cả các nước đang phát triển đều đủ điều kiện, nhưng nguồn lực của quỹ phải được “phân bổ công bằng” để các quốc đảo nhỏ “không bị bỏ lại phía sau và bị lãng quên”.
Ai sẽ là người trả?
Câu hỏi ai sẽ trả tiền cho quỹ cũng gây tranh cãi không kém. Khi Liên minh châu Âu mở cửa cho một quỹ tại cuộc đàm phán về khí hậu COP27 năm ngoái, người đứng đầu về khí hậu lúc đó là Frans Timmermans cho biết các nền kinh tế lớn như Trung Quốc cũng nên trả tiền. Thỏa thuận cuối cùng đã được ký kết mà không có điều kiện đó, nhưng cuộc tranh luận tương tự hiện lại tái diễn.
Šefčovič của EU cho biết quỹ này sẽ thu hút sự đóng góp từ “tất cả các chính phủ có nguồn lực tốt”, bên cạnh các nguồn tài chính đổi mới, hoạt động từ thiện và khu vực tư nhân. Tây Ban Nha và Pháp đưa ra ý tưởng đưa ra các loại thuế và phí mới như một cách để tăng cường nguồn lực. Bộ trưởng năng lượng Vương quốc Anh Graham Stuart cho biết các chính phủ “phải thoát khỏi” “các danh mục lỗi thời từ nhiều thập kỷ trước” để cung cấp khối lượng hỗ trợ cần thiết. Tuyên bố của ông có thể đề cập đến bảng phân loại của Liên hợp quốc về các nước phát triển được thành lập vào năm 1992. Quỹ “phải được tài trợ bởi tất cả, tất cả những người có khả năng làm như vậy”, Stuart nói thêm.
Tương tự, Mỹ không đồng ý với quan điểm cho rằng chỉ các nước phát triển mới được mời đóng góp vào quỹ. Một quan chức chính phủ cho biết: “Hiện tại không có cơ sở tài trợ nào để tài trợ cho các tổn thất và thiệt hại, đây là một ý tưởng mới”. Lập luận phản bác là lịch sử quan trọng. Các nước phát triển đạt được điều đó nhờ sớm sử dụng than, dầu và khí đốt. Khí thải từ cuộc cách mạng công nghiệp vẫn còn tồn tại trong không khí gây ra nhiều đau khổ cho đến ngày nay.
Đại diện Trung Quốc cho biết: “Các nước phát triển cần thực hiện hiệu quả nghĩa vụ tài trợ của mình”. “Các nước phát triển gánh vác trách nhiệm lịch sử về biến đổi khí hậu nên cung cấp nguồn tài chính bổ sung mới cho việc sắp xếp tài trợ của quỹ dưới hình thức tài trợ bổ sung bằng các khoản vay ưu đãi”.
Nỗi lo bẫy nợ
Các nước phát triển và đang phát triển cũng bất đồng về việc nên chi tiền vào việc gì, quản lý quỹ như thế nào và liệu nó nên được chuyển dưới dạng viện trợ hay khoản vay. Avinash Persaud, đặc phái viên tài chính của Thủ tướng Mia Mottley của Barbados, có tên trong ủy ban chuyển tiếp. Ông nói với Climate Home rằng ông lo ngại một số nước phát triển coi cơ chế thiệt hại và mất mát là một cách để điều phối nguồn tài trợ hiện có chủ yếu dựa trên khoản vay.
Ông nói: “Các quốc gia đặc biệt dễ bị tổn thương đều đang mắc nợ rất cao. Chúng ta sẽ chìm trong nợ nần nếu cần vay vốn mỗi khi bị ảnh hưởng bởi một sự kiện khí hậu”.
Thời gian sắp hết
Khi đồng hồ đang điểm đến hội nghị thượng đỉnh về khí hậu, thời gian để đạt được thỏa hiệp là có hạn. Ủy ban chuyển tiếp đang tổ chức một vòng đàm phán khác vào tháng tới, trước khi chuẩn bị các khuyến nghị để các chính phủ xem xét ở Dubai. Persaud cho biết ông vẫn “lạc quan một cách thận trọng” rằng các nước sẽ đạt được thỏa thuận.
Mulio Alvarez của E3G cho biết những bất đồng đã đặt các cuộc đàm phán vào thế “khó khăn”. Bà nói thêm: “Cần thực hiện các bước thực sự để chuyển đổi cơ cấu tài chính nhằm đáp ứng nhu cầu, xây dựng lại niềm tin và tăng cường sự hiểu biết giữa các bên”. “Có một rủi ro thực sự là quỹ có thể được thành lập nhưng không được cấp vốn đầy đủ hoặc không thực sự hoạt động”.
Biên dịch tin bài: Tạp chí Khí tượng Thuỷ văn
.png)
.jpg)
