Phân vùng nguy cơ sạt lở, lũ quét cho xã vùng cao tỉnh Thanh Hóa, Sơn La

Đây là các sản phẩm thuộc dự án “Phân vùng rủi ro thiên tai và lập bản đồ cảnh báo lũ quét, sạt lở đất và sụt lún đất do mưa tại khu vực trung du và miền núi” do Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia (Tổng cục Khí tượng thủy văn) đã phối hợp với Viện Khoa học địa chất Khoáng sản, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu đang thực hiện tại 22 tỉnh, trong đó có 6 xã trọng điểm được triển khai ưu tiên.

Các xã được bàn giao lần này là các xã có hàng trăm vị trí từng xảy ra trượt lở đất đá, lũ quét. Đến nay, vẫn còn nhiều “điểm nóng” có nguy cơ xảy ra thiên tai khi vào mùa mưa lũ, trong khi mặt bằng sinh sống và sản xuất vẫn chủ yếu vẫn ở các sườn đồi núi, đi lại còn nhiều khó khăn.

Bàn giao bản đồ tại xã Mường Lèo, huyện Sốp Cộp

Nhiều “điểm nóng” có nguy cơ xảy ra thiên tai khi vào mùa mưa lũ

Bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai  được chia thành 5 cấp độ từ rất thấp đến rất cao và sử dụng màu sắc để thể hiện. Cụ thể: Cấp 1 màu xanh dương nhạt ứng với cấp độ rủi ro rất thấp; Cấp 2 màu vàng nhạt ứng với cấp độ rủi ro thấp; Cấp 3 màu cam ứng với cấp độ rủi ro trung bình; Cấp 4 màu đỏ ứng với cấp độ rủi ro cao; Cấp 5 màu tím ứng với cấp độ rủi ro rất cao.

Tại xã Tam Chung, bản đồ hiện trạng thể hiện 173 vị trí đã xảy ra trượt lở, 17 vị trí đã xảy ra lũ quét. Về phân bố cấp độ rủi ro, vùng rủi ro cấp độ 5 có diện tích rất nhỏ, chỉ khoảng 0,34 km², chiếm 0,28% diện tích tự nhiên của xã. Vùng rủi ro cấp độ 4 có diện tích nhỏ khoảng 2,07 km², chiếm 1,69% và phân bố rải rác. Hai vùng này gồm khu vực bản Poọng Ngoài, Bản Ón, khu vực Đông Nam xã Tam Chung gồm bản Xài Khao, bản Suối Lóng, khu vực phía Nam xã bản Pom Khuông, bản Cân, bản Tân Hương; bản Lát. Vùng rủi ro cấp độ 3 có diện tích là 24,3 km², chiếm khoảng 19,8% diện tích tự nhiên của xã, phân bố dọc theo các sông, suối và đường giao thông chính của xã. Vùng rủi ro cấp độ 2 có diện tích lớn nhất là 85,8 km², chiếm 70,13% tổng diện tích tự nhiên toàn xã, phân bố rộng khắp xã. Vùng có cấp độ rủi ro rất thấp - cấp độ 1 có diện tích nhỏ, chỉ khoảng 9,86 km², chiếm 8,06%.

Tương tự với xã Tén Tằn, bản đồ hiện trạng có 80 vị trí đã xảy ra sạt lở, 9 vị trí đã xảy ra lũ quét. Vùng rủi ro cấp 5 có diện tích rất nhỏ, chỉ khoảng 0,51 km², chiếm 0,39% diện tích tự nhiên của xã. Vùng rủi ro cấp 4 có diện tích nhỏ khoảng 4,27 km², chiếm 3,29%. Hai vùng này bao gồm một số điểm khu vực quanh bản Đoàn Kết, bản Pù Quăn, bản Chiêng Cồng, bản Chiên Pục, bản Sốp Sỉm, bản Na Nam, bản Hua Pù. Vùng rủi ro cấp độ 3 có diện tích là 29,3 km², chiếm khoảng 22,6% diện tích tự nhiên của xã, phân bố dọc theo các sông, suối và đường giao thông chính gồm khu vực trung tâm hành chính của xã, Khu vực bản Suối Phái, bản Piêng Làn, bản Na Khà, bản Bún. Vùng rủi ro cấp độ 2 có diện tích lớn nhất là 82,3 km², chiếm 63,4% tổng diện tích tự nhiên toàn xã, phân bố phần lớn tại những khu vực không có dân cư sinh sống của xã. Vùng có cấp độ 1 có diện tích khoảng 13,5 km², chiếm 10,4%.

Tại xã Mường Lèo, bản đồ hiện trạng có 334 vị trí đã xảy ra trượt lở đất đá, 55 vị trí có nguy cơ trượt và 01 điểm xảy ra lũ quét. Về phân bố cấp độ rủi ro, Vùng có cấp độ rủi ro Rất cao (cấp 5) có diện tích rất nhỏ, khoảng 0,02 km2, chiếm tỷ lệ khoảng 0,01% tổng diện tích tự nhiên toàn xã, chỉ có một phần nhỏ diện tích tại thôn Liềng, hạ lưu suối Phúc Liềng. Vùng có cấp độ rủi ro Cao (cấp 4) cũng có diện tích khoảng 2,23 km2, chiếm 0,62% diện tích tự nhiên của xã, phân bố chủ yếu ven sông suối gần các thôn, bản như Huổi Luông, Nà Chòm, Liềng, Mạt, Nậm Pừn. Vùng có cấp độ rủi ro Trung bình (cấp 3) có diện tích là 24,5 km2, chiếm khoảng 6,68% diện tích tự nhiên của xã, phân bố tập trung ven các sông suối như Luông, Lạ, Nậm Năm, Phúc Liềng, Phì Nhiêu, Xi Na, Pá Nó, Văng Uát. Vùng có cấp độ rủi ro Thấp (cấp 2) có diện tích là 83,7 km2, chiếm 23,4% tổng diện tích tự nhiên toàn xã, phân bố phần lớn ở ven các sông, suối, đường giao thông trong xã, nơi có sự sinh sống của dân cư ở các thôn, bản như Chăm Hỉ, Nậm Pừn, Liềng, Mạt, Huổi Phúc, Xam Quảng, Huổi Luông, Pá Khoang. Vùng có cấp độ rủi ro Rất thấp (cấp 1) chiếm diện tích lớn nhất với 247 km2, chiếm 69,1% tổng diện tích tự nhiên của xã.

Tại xã Chiềng Công, bản đồ hiện trạng hiện có 7 vị trí có biểu hiện của trượt lở đất đá. Về phân bố cấp độ rủi ro, Vùng có cấp độ rủi ro Rất cao (cấp 5) có diện tích nhỏ nhất, chỉ khoảng 0,63 km2, chiếm tỷ lệ khoảng 0,46% tổng diện tích tự nhiên toàn xã, tập trung chủ yếu ở hạ lưu sông, nơi có đông dân cư sinh sông, nhiều đường giao thông của các thôn Nong Hùn, Đin Lanh, Co Sủ Trên. Vùng có cấp độ rủi ro Cao (cấp 4) cũng có diện tích khoảng 2,38 km2, chiếm 1,73% diện tích tự nhiên của xã, phân bố chủ yếu ven sông suối như Nậm Pia, Nậm Hồng gần các thôn, bản như Nong Hùn, Đin Lanh, Co Sủ Trên, Nậm Hồng, Chông Du Tẩu, Kéo Hỏm. Vùng có cấp độ rủi ro Trung bình (cấp 3) có diện tích là 13,1 km2, chiếm khoảng 9,46% diện tích tự nhiên của xã, phân bố tập trung ven các sông suối và đường giao thông của các thôn, bản như Nong Hùn, Đin Lanh, Nậm Hồng, Chông Du Tẩu, Kéo Hỏm, Hán Cá Thệnh. Vùng có cấp độ rủi ro Thấp (cấp 2) có diện tích là 43,2 km2, chiếm 31,3% tổng diện tích tự nhiên toàn xã, phân bố phần lớn ở ven các sông, suối, đường giao thông trong xã, nơi có sự sinh sống của dân cư ở các thôn, bản như Hán Cá Thệnh, Khao Lao Trên, Tốc Tát Trên, Tốc Tát Dưới, Chông Du Tẩu, Co Sủ Trên, Co Sủ Dưới, Lọng Bó, Pá Chè, Tảo Ván. Vùng có cấp độ rủi ro Rất thấp (cấp 1) chiếm diện tích lớn nhất với 78,7 km2, chiếm 57% tổng diện tích tự nhiên của xã.

Bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai do lũ quét, sạt lở đất xã Cồng Chiêng

Hệ thống thông tin cảnh báo lũ quét và sạt lở đất theo thời gian

Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia đã giới thiệu Hệ thống thông tin cảnh báo lũ quét và sạt lở đất theo thời gian thực tới chính quyền địa phương và người dân. Hệ thống sử dụng dữ liệu từ các trạm đo mưa, radar thời tiết và vệ tinh khí tượng. Hệ thống hiện thị thông tin về cường độ mưa, thời gian mưa kéo dài, và khả năng gây lũ quét hoặc sạt lở được cập nhật liên tục. Đồng thời, hiển thị chi tiết các khu vực rủi ro lũ quét, sạt lở đất dựa trên dữ liệu phân tích địa hình, thổ nhưỡng và mưa lớn. Hệ thống cảnh báo sớm thể hiện chi tiết đến cấp xã và cập nhật hàng giờ. Cán bộ và người dân quan tâm có thể truy cập trang web theo địa chỉ: http://luquetsatlo.nchmf.gov.vn/, chọn khu vực xã Tam Chung, xã Tén Tẳn (hoặc các địa phương khác trên bản đồ) và xem các thông tin cảnh báo, dữ liệu mưa, và các khuyến nghị ứng phó.

Thông qua hệ thống này, chính quyền xã có thể theo dõi thời gian thực các khu vực có nguy cơ cao để lên kế hoạch ứng phó, nhất là thời điểm trước, trong khi thiên tai diễn ra để tổ chức sơ tán dân cư ở vùng nguy hiểm khi nhận cảnh báo. Bên cạnh đó, địa phương hoàn toàn có thể sử dụng dữ liệu từ hệ thống để xây dựng phương án phòng chống thiên tai hiệu quả. Quy hoạch lại khu dân cư, cơ sở hạ tầng để giảm thiểu tác động thiên tai.

Các đồng chí trưởng thôn, trưởng bản tại xã Tam Chung và thị Trấn Mường Lát đánh giá, các điểm khoanh vùng nguy cơ lũ quét, sạt lở đất cao và rất cao đều sát với thực tế. Đây đều là các điểm được chính quyền địa phương rất quan tâm mỗi khi có mưa lớn.

Bàn giao bản đồ tại xã chiềng Công, huyện Mường La

Theo Phó Chủ tịch huyện Mường Lát Hoàng Văn Dũng, Mường Lát là huyện vùng cao, nhiều nơi có nguy cơ xảy ra lũ quét và sạt lở đất. Hàng năm, trước mỗi đợt thiên tai, huyện và xác xã đều chỉ đạo sát sao việc rà soát các điểm thôn, bản có nguy cơ để thực hiện di dời các hộ dân khi có mưa lớn. Bản đồ chi tiết do Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia bàn giao sẽ là nguồn tài liệu tham khảo quý báu, hỗ trợ chính quyền địa phương trong thực hiện quy hoạch sản xuất và phòng chống thiên tai quy mô cấp xã thuận lợi hơn.

Tại hội thảo xã Chiềng Công, một xã vùng sâu, vùng xa và vô cùng khó khăn của huyện Mường La, công tác phòng chống thiên tai lũ quét, sạt lở đất cũng được chính xã vô cùng quan tâm và có sự chỉ đạo xuyên suốt từ cấp tỉnh, cấp huyện, đến cấp xã và thôn, bản. Mỗi đợt mưa, cấp xã cũng phân các thành viên trực 24/24 để kịp thời kết nối với các đồng chí phụ trách thiên tai ở thôn, bản. Đồng chí Bí thư xã Ly A Cho cho biết “Hiện nay tại các địa điểm như bản Co Sủ Dưới, Du Tấu và Nậm Hồng đang là những điểm nóng về nguy cơ lũ quét, sạt lở đất tại xã và chính quyền xã đã có kế hoạch di dời các hộ trong diện có nguy cơ cao bị ảnh hưởng đến khu an toàn”. Đồng chí rất cảm ơn Bộ Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm dự báo Khí tượng thủy văn quốc gia đã lựa chọn xã là khu vực nghiên cứu, Bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai của dự án sẽ giúp chính quyền xã lên các kế hoạch di dân đến nơi an toàn và hệ thống cảnh báo thiên tai sẽ góp phần hiệu quả trong công tác phòng chống thiên tai lũ quét, sạt lở đất trên địa bàn xã.

Theo ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn Quốc gia, thông tin, dữ liệu trong bộ bản đồ là kết quả của quá trình điều tra, nghiên cứu nghiêm túc, tỉ mỉ. Các chuyên gia đã thu thập dữ liệu tự nhiên về địa hình, địa chất, khí tượng thủy văn; dữ liệu mạng lưới dân cư, cơ sở hạ tầng; thông tin hiện trạng sử dụng đất, mật độ rừng và kết hợp với điều tra thực.

Phân tích nguy cơ lũ quét dựa trên các thông tin về độ dốc lưu vực, mật độ mạng lưới sông suối, khả năng thoát nước của đất, lượng mưa lớn trong khoảng thời gian ngắn. Nguy cơ sạt lở đất sử dụng các thông tin về độ dốc bề mặt, đặc điểm địa chất, cấu trúc đất đá và tình trạng sử dụng đất, thảm thực vật. Các kết quả này có thể giúp cho các địa phương chủ động hoạch định phương án phòng chống thiên tai.

Hội thảo chuyển giao và tập huấn cho xã Tén Tằn (Thị Trấn Mường Lát), Huyền Mường Lát

Hội thảo chuyển giao và tập huấn cho xã Tam Chung, Huyền Mường Lát

Tạp chí KTTV