Mục lục Tạp chí Khí tượng Thủy văn Tháng 5 năm 2014

STT

Tên bài

Trang

1

Trần Hưng thực hiện

Bão, lũ đã và đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta

1

2

Bùi Đức Long - Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Trung ương

Bão, lũ lụt trong những năm gần đây và nhận định khả năng mùa mưa, bão lũ năm 2014

Trong những năm cuối của thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, biến đổi khí hậu toàn cầu đã làm gia tăng các loại thiên tai, trong đó có bão, áp thấp nhiệt đới (ATNĐ), lốc xóay, mưa, lũ, lụt, lũ quét, v.v… Cũng như nhân dân nhiều nước trên thế giới, nhân dân Việt Nam đã phải gánh chịu nhiều những tổn thất về sinh mạng, thiệt hại nặng nề về tài sản xã hội do các hiện tượng thiên tai trên gây ra

Trong những năm qua, cả nước liên tiếp chịu ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp của các cơn bão mạnh, các đợt lũ lụt, ngập úng lớn, lũ quét gây thiệt hại nặng nề đến đời sông dân cư, hạ tầng cơ sở, ảnh hưởng rất lớn đến phát triển kinh tế - xã hội; nhiều vùng chưa khắc phục xong hậu quả thiên tai của năm trước thì lại phải hứng chịu đợt thiên tai mới.

Bão, ATNĐ, lũ, lụt, lũ quét,…là dạng thiên tai nguy hiểm mang tính khách quan. Dưới tác động không hợp lý, thậm chí tiêu cực của con người vào tự nhiên trong hoạt động đời sống, xã hội càng làm gia tăng hiểm họa lũ lụt cả về độ lớn, phạm vi xảy ra cũng như tính ác liệt của nó, làm thiệt hại về người và tài sản càng có nguy cơ tăng lên.

4

3

Đặng Thanh Bình và Phan Thị Hoàn- Đài Khí tượng Thủy văn khu vực Nam Trung Bộ

Nguyễn Tấn Tùng- Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Ninh Thuận

Thủy điện Đa Nhim, nơi chia sẻ nguồn nước Lâm Đồng-Ninh Thuận

Ninh Thuận là vùng có nguồn nước mặt vào loại khan hiếm nhất của cả nước, với lượng mưa bình quân nhiều năm toàn tỉnh khoảng 1.100 mm. Mưa phân bố rất không đều theo không gian và thời gian. Lượng mưa có xu thế tăng nhanh từ đồng bằng lên vùng núi cao. Trong khi vùng thượng nguồn sông Cái Phan Rang có lượng mưa trên 2.000 mm thì vùng ven biển chỉ xấp xỉ 700 mm. Sông Cái là con sông huyết mạch của tỉnh Ninh Thuận với diện tích lưu vực đến cửa sông 3.043 km², chiều dài nhánh chính 105 km, cung cấp chủ yếu nguồn nước cho tỉnh trong suốt mùa khô. Chế độ dòng chảy của sông Cái Phan Rang được phân phối theo 2 mùa rõ rệt; Lưu lượng mùa lũ rất cao, tập trung trong thời gian ngắn, có nhiều đỉnh lũ với lưu lượng vượt 5.000 m³/s; Lưu lượng mùa kiệt chỉ đạt 3,35 m³/s. Kể từ khi vận hành vào tháng 1 năm 1964 đến nay, lượng nước của Hồ Đơn Dương (Lâm Đồng) sau phát điện tại nhà máy thủy điện Đa Nhim được chuyển vào tỉnh Ninh Thuận, với lưu lượng bình quân năm 16,7 m³/s và lưu lượng bảo đảm mùa kiệt 12,5 m³/s, hỗ trợ khoảng 50% lượng nước tưới cho nông nghiệp.

10

4

PGS.TS. Nguyễn Viết Lành - Trung tâm Ứng dụng công nghệ và Bồi dưỡng nghiệp vụ khí tượng thủy văn và môi trường

ThS. Phạm Minh Tiến - Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội

Nghiên cứu cơ sở khoa học phát triển mạng lưới khí tượng nhằm nâng cao chất lượng dự báo mưa lớn

Bằng việc sử dụng số liệu quan trắc giả lập để đánh giá tác động của số liệu quan trắc với những kịch bản mật độ trạm khác nhau (50kmx50km, 30kmx30km và 20kmx20km đến kết quả dự báo mưa lớn của mô hình số. Kết quả chỉ ra rằng với mật độ trạm từ 50kmx50km tăng lên đến 30kmx30km, chất lượng dự báo mưa đã có những cải thiện rất đáng kể. Khi tăng từ 30kmx30km lên đến 20kmx20km thì chất lượng dự báo mưa lớn cũng tăng nhưng tăng chậm hơn.

15

5

TS. Trần Duy Kiều - Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội

CN. Đinh Xuân Trường -  Trung tâm Ứng dụng công nghệ và Bồi dưỡng nghiệp vụ khí tượng thủy văn và môi trường

Nghiên cứu phương pháp nhận dạng lũ lớn lưu vực sông Lam Nhận dạng lũ cho phép chúng ta hình dung toàn bộ hiện tượng lũ, bắt đầu từ căn nguyên phát sinh cho đến khi chúng được hình thành và di chuyển về phía hạ lưu. Phải nói rằng, nhận dạng lũ là một công việc phức tạp nhưng vô cùng cần thiết. Nhận dạng lũ cho thấy được và có thể khai thác đến mức tối đa những điểm lợi từ dòng chảy lũ cũng như cho chúng ta hiểu và hạn chế những mối nguy từ chúng.

 Bài báo là các kết quả nghiên cứu bước đầu trong việc nhận dạng lũ hạ lưu, phục vụ phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai về lũ đối với các lưu vực có địa hình phức tạp và cơ chế khí hậu khắc nghiệt như lưu vực sông Lam.

19

6

ThS. Võ Văn Hòa và TS. Bùi Minh Tăng -  Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn  Trung ương

GS. Phan Văn Tân- Trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học quốc gia Hà Nội

Nghiên cứu ứng dụng các phương pháp EMOS để nâng cao chất lượng dự báo xác suất cho hệ thống dự báo tổ hợp thời tiết hạn ngắn

Bài báo này sẽ giới thiệu kết quả ứng dụng và thử nghiệm một số phương pháp hiệu chỉnh thống kê cho dự báo tổ hợp (EMOS) để nâng cao chất lượng dự báo xác suất trường nhiệt độ bề mặt được dự báo từ hệ thống dự báo tổ hợp thời tiết hạn ngắn (SREPS). Các quả thử nghiệm và đánh giá cho 176 điểm trạm dựa trên chuỗi số liệu 2008-2010 đã cho thấy chất lượng dự báo xác suất đã được cải thiện đáng kể theo cả khía cạnh về độ tin cậy, độ tán tổ hợp và độ nhọn hàm phân bố. Các phương pháp EMOS tốt nhất gồm BCMA và BCES. Các khu vực có sự cải thiện chất lượng tốt là Tây Bắc, Việt Bắc, Đông Bắc, Trung Trung Bộ và Tây Nguyên.

23

7

Nguyễn Văn Tường - Trung tâm Khí tượng Thủy văn tỉnh Hà Nam

Tính đối xứng, tương quan và dự báo bão năm 2014 ở Việt Nam

Trong toán học cũng như trong thực tế đời sống, chúng ta đã quen với những bài toán đối xứng và tương quan. Trong đối xứng, chúng ta có 2 dạng đó là: đối xứng qua một trục và đối xứng qua một điểm. Trong mối quan hệ tương quan, chúng ta có tương quan thuận và tương quan nghịch.

Qua nghiên cứu, xem xét chuỗi số liệu về số lượng bão, áp thấp nhiệt đới (ATNĐ) hoạt động trên biển Đông và ảnh hưởng đến miền Bắc Việt Nam từ năm 1955 - 2013, chúng tôi nhận thấy có những thời kỳ có sự đối xứng, hoặc tương quan; có thời kỳ vừa đối xứng lại vừa có tương quan.

31

8

Nguyễn Hồng Quân, Mai Toàn Thắng - Viện Môi trường và Tài nguyên (IER)- ĐHQG. Tp. Hồ Chí Minh

Lê Việt Thắng - Khoa Môi trường, ĐH. Thủ Dầu Một

Sử dụng phần mềm SWAT và ảnh vệ tinh SPOT 5 phục vụ xây dựng mô hình thủy văn lưu vực hồ Đá Đen

Dòng chảy môi trường rất quan trọng để duy trì hệ sinh thái dưới nước trong sông, suối. Tuy nhiên, khía cạnh này chưa được quan tâm trong nhiều nghiên cứu của hệ thống sông Đồng Nai, một trong những lưu vực sông có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Trong bài báo này, một áp dụng của phương pháp biến đổi chỉ số thủy văn (IHA) nhằm đánh giá dòng chảy môi trường tại trạm Tà Lài và Tà Pao. Kết quả cho thấy dòng chảy tại trạm Tà Pao trên sông La Ngà bị ảnh hưởng nhiều bởi thủy điện, trong khi trạm Tà Lài nằm trên dòng chính sông Đồng Nai ít bị ảnh hưởng hơn. Kết quả nghiên cứu có thể được ứng dụng trong quản lý nước trong khu vực, đặc biệt là cho các hoạt động hồ chứa và bảo tồn đa dạng sinh học sinh vật nước.

34

9

Lưu Kiến Chính - Viện Khí tượng Thủy văn Hải văn và Môi trường thành phố Hồ Chí Minh

Nguyễn Kỳ Phùng - Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Hồ Chí Minh

Nghiên cứu tính toán sạt lở bờ sông Tiền đoạn qua huyện Long Hồ tỉnh Vĩnh Long bằng mô hình toán

Bài báo trình bày một số kết quả nghiên cứu sạt lở bờ sông Tiền bằng mô hình toán. Trong nghiên cứu, các tác giả đã sử dụng mô hình tính toán diễn biến đáy hai chiều kết hợp với phần mềm Geo-Slope để tính toán độ ổn định của bờ sông Tiền, đoạn qua huyện Long Hồ tỉnh Vĩnh Long. Các kết quả đạt được trong nghiên cứu cho thấy bờ sông tại đoạn này có hệ số ổn định nhỏ và dễ xảy ra sụt lở. Mặc dù đây chỉ là bước đầu nghiên cứu, nhưng qua đó thấy được khả năng ứng dụng của phương pháp này vào công tác dự báo sạt lở bờ sông trên các sông khác ở Việt Nam.

38

10

PGS.TS. Dương Văn Khảm, ThS. Nguyễn Hồng Sơn và ThS. Trịnh Hoàng Dương – Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường

Ứng dụng phần mềm AGROMETSHELL xác định hệ số thuận lợi khí hậu nông nghiệp đối với một số cây trồng ở Thừa Thiên-Huế

Hiện nay các nghiên cứu về tài nguyên khí hậu nông nghiệp và phân vùng khí hậu nông nghiệp (KHNN) thường sử dụng các mô hình toán và phương pháp nhận dạng áp dụng cho từng cây trồng cụ thể. Trong phương pháp toán học để đánh giá tài nguyên KHNN, các tác giả đã sử dụng số liệu khí tượng nông nghiệp (KTNN) để xác định các chỉ tiêu về tài nguyên ánh sáng, tài nguyên nhiệt và tài nguyên ẩm. Trên cơ sở đó, kết hợp với đặc tính sinh lý cây trồng có thể tính toán được hệ số thuận lợi của điều kiện KHNN đối với từng loại cây trồng, làm cơ sở xác định thời vụ gieo trồng hợp lý. Phần mềm AgroMetShell mà nhiều nước trên thế giới đang áp dụng sẽ rất thuận lợi không chỉ nghiên cứu xác định hệ số thuận lợi, mùa sinh trưởng, mà còn hỗ trợ đánh giá những tác động tổng hợp của điều kiện KTNN tới cây trồng, từ đó giúp người sản xuất tận dụng tối đa tài nguyên KHNN, giảm nhẹ tác hại của những yếu tố khí tượng bất lợi đối với nông nghiệp của từng vùng.

46

11

TS. Nguyễn Kiên Dũng - Trung tâm Ứng dụng công nghệ và Bồi dưỡng nghiệp vụ khí tượng thủy văn và môi trường

ThS. Nguyễn Đức Hạnh - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội

Một số kết quả thử nghiệm xây dựng mô hình thủy động lực ba chiều tính toán trường dòng chảy xung quanh công trình chỉnh trị sông

Mô hình toán hiện là một phương pháp quan trọng trong nghiên cứu trường thủy động lực xung quanh các công trình chỉnh trị sông. Bài báo này giới thiệu kết quả thử nghiệm mô hình với thí nghiệm vật lý đoạn sông thẳng có công trình nhằm cải tiến mô hình mô phỏng trường dòng chảy ba chiều xung quanh công trình chỉnh trị sông.

51

12

Nguyễn Đăng Mậu, Nguyễn Văn Thắng, Mai Văn Khiêm và Đào Thị Thúy - Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường

Dự báo khí hậu mùa hè năm 2014 trên khu vực Việt Nam

Trên cơ sở tổng hợp các kết quả từ các Trung tâm dự báo lớn trên thế giới, kết quả dự báo của Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường và số liệu thống kê trung bình nhiều năm (TBNN), bài báo đưa ra một số nhận định về điều kiện khí hậu mùa hè năm 2014 trên khu vực Việt Nam. Một số nhận định của chúng tôi đối với khí hậu mùa hè năm 2014 như sau: ENSO có khả năng tiếp tục duy trì ở trạng thái trung gian trong mùa hè (nghiêng về phá nóng) và có thể xuất hiện hiện tượng El Nino vào các tháng cuối năm; Nhiệt độ có khả năng cận đến vượt chuẩn trên hầu hết diện tích cả nước; Lượng mưa có khả năng hụt chuẩn trên đa phần diện tích cả nước; Số lượng xoáy thuận nhiệt đới ảnh hưởng đến nước ta trong năm 2014 vào khoảng từ 5 đến 6 cơn.

59

13

Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Trung ương và Viện Khoa học Khí tượng Thuỷ văn và Môi trường

Tóm tắt tình hình khí tượng, khí tượng nông nghiệp và thủy văn tháng 4/2014

62

14

Trung tâm Mạng lưới khí tượng thủy văn và môi trường

Thông báo kết quả quan trắc môi trường không khí tại một số tỉnh, thành phố tháng 4/2014

71