Mục lục Tạp chí Khí tượng Thủy văn Tháng 11 năm 2015

TT

Tên bài và tác giả

Số trang

1

ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU CỦA MỘT SỐ MÔ HÌNH SINH KẾ Ở CÁC TỈNH MIỀN TRUNG VIỆT NAM

Lê Văn Thăng, Nguyễn Đình Huy và Hồ Ngọc Anh Tuấn

Viện Tài nguyên và Môi trường - Đại học Huế

Tóm tắt: Bài báo trình bày kết quả xây dựng và áp dụng bộ tiêu chí gồm 14 chỉ tiêu để tiến hành đánh giá khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu (BĐKH) đối với 14 mô hình sinh kế của các tỉnh, thành ở miền Trung. Trên cơ sở tính toán một cách định lượng được các thông số liên quan như trọng số, điểm số thực tế và điểm số chính thức của các chỉ tiêu, điểm số đánh giá chung của mô hình,… để phục vụ cho bài toán đánh giá. Kết quả đánh giá đã phân hạng được khả năng thích ứng với BĐKH đối với 14 mô hình sinh kế ở các tỉnh, thành miền Trung, gồm có 9 mô hình thích ứng khá cao và 5 mô hình thích ứng trung bình với BĐKH.

Từ khóa: Biến đổi khí hậu, khả năng thích ứng, mô hình sinh kế.

1

2

NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT KHUNG KIẾN TRÚC CƠ SỞ DỮ LIỆU QUỐC GIA VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Nguyễn Hữu Chính(1), Lê Hoàng Phương(1) và Nguyễn Thu Hiền(2)

(1)Cục Công nghệ thông tin, Bộ Tài nguyên và Môi trường

(2)Trường Đại học Tài nguyên môi trường Hà Nội

Tóm tắt: Bài báo giới thiệu một số kết quả phân tích và đề xuất mô hình, cấu trúc khung của thành phần trung tâm, với mục tiêu hình thành một mô hình cho phép quản lý, khai thác thông tin, dữ liệu biến đổi khí hậu (BĐKH) một cách hiệu quả cấp quốc gia, đồng thời hỗ trợ cho việc phối hợp, chia sẻ dữ liệu nhiều chủng loại giữa các đối tượng có liên quan trong các lĩnh vực. Kiến trúc cơ sở dữ liệu quốc gia về BĐKH ở nghiệp vụ, dữ liệu đã nêu rõ được phạm vi ứng dụng trong đáp ứng giải quyết các nghiệp vụ, dư liệu về BĐKH đặt ra trong giai đoạn hiện tại và cả trong tầm nhìn tương lai, mối quan hệ giữa các nghiệp vụ, các thành phần tham gia trong cơ sở dữ liệu (CSDL) quốc gia về BĐKH. Ngoài ra các kết quả này bước đầu cung cấp được các thông tin để hoàn thiện kiến trúc tổng thể về BĐKH.

8

3

NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT BỘ TIÊU CHÍ VÀ PHƯƠNG PHÁP GIÁM SÁT TÀI NGUYÊN ĐẤT ĐỐI VỚI CÁC KHU VỰC CHỊU ẢNH HƯỞNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VIỆT NAM

Đào Trung Chính và Nguyễn Thị Thu Trang

Tổng cục Quản lý đất đai-Bộ Tài nguyên và Môi trường

Tóm tắt: Việt Nam được đánh giá là một trong những nước bị tác động nặng nhất của biến đổi khí hậu (BĐKH). Bão lũ, hạn hán, mưa lớn, nắng nóng bất thường gây ra do BĐKH tác động lớn đến tài nguyên đất, nhất là vùng núi phía Bắc, Bắc Trung Bộ,  và Tây nguyên, ở dải ven biển Trung Bộ, Đồng bằng sông Hồng và Đồng bằng sông Cửu Long còn chịu tác động của nước biển dâng. Tuy nhiên, nước ta vẫn thiếu công cụ để giám sát tài nguyên đất trong điều kiện BĐKH mà cụ thể là thiếu một bộ tiêu chí giám sát (số lượng, chất lượng), thiếu hệ thống các phương pháp tương ứng để cung cấp các thông tin về thực trạng, biến động tài nguyên đất về số lượng, chất lượng tại các khu vực chịu ảnh hưởng của BĐKH… Chính vì vậy, trên cơ sở đánh giá khái quát phạm vi và mức độ ảnh hưởng của BĐKH đến tài nguyên đất theo các vùng sinh thái đặc thù của Việt Nam; thực trạng hệ thống giám sát tài nguyên đất ở Việt Nam, Bài báo đề xuất Bộ tiêu chí giám sát tài nguyên đất đối với những khu vực chịu ảnh hưởng của BĐKH của Việt Nam. Bộ tiêu chí giám sát tài nguyên đất được đề xuất có thể ứng dụng cho hệ thống giám sát tài nguyên đất trong điều kiện BĐKH tại Việt Nam bao gồm tiêu chí giám sát chính, tiêu chí giám sát phụ, chỉ tiêu phân cấp giám sát, đơn vị tính.

Từ khóa: Bộ tiêu chí giám sát, Tài nguyên đất, Biến đổi khí hậu

14

4

CƠ CHẾ, CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH NHẰM HUY ĐỘNG, QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG CÁC NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TRONG ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU Ở VIỆT NAM.

Hà Thị Thuận(1), Phạm Thị Thu Hương(2), Trần Hồng Thái(3) và Hoàng Văn Hoan(4)

1. Bộ Tài nguyên và Môi trường; 2.Cục Quản lý Tài nguyên nước; 3.Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc gia; 4. Học viện Chính trị Khu vực 1.

Tóm tắt: Trong thế kỉ XXI, biến đổi khí hậu (BĐKH) là một thách thức lớn của toàn nhân loại. Việt Nam được đánh giá là một trong 30 quốc gia bị tổn thất nặng nề do tác động của BĐKH. Việc ứng phó với BĐKH càng trở nên khó khăn khi điều kiện kinh tế Việt Nam còn thấp, ngân sách và kinh nghiệm quản lý tài chính còn nhiều hạn chế. Bên cạnh việc phân tích thực trạng cơ chế tài chính nhằm ứng phó với BĐKH, một số vấn đề tồn tại đối với cơ chế tài chính để ứng phó với BĐKH của Việt Nam, bài báo còn đề xuất một số giải pháp về cơ chế, chính sách tài chính huy động, quản lý và sử dụng các nguồn lực tài chính hiệu quả trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu ở nước ta.

Từ khóa: Biến đổi khí hậu; Nguồn lực tài chính; Cơ chế, chính sách tài chính; Ứng phó với biến đổi khi hậu, Giải pháp ứng phó với biến đổi khi hậu

21

5

ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ TỔN THƯƠNG CỦA HỆ THỐNG KINH TẾ - XÃ HỘI VÙNG BẮC TRUNG BỘ DO BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Hoàng Lưu Thu Thủy, Mai Trọng Thông và Võ Trọng Hoàng

Viện Địa lý, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam

Tóm tắt: Vùng Bắc Trung Bộ gồm 6 tỉnh nằm tiếp giáp với biển Đông, là vùng chịu ảnh hưởng trực tiếp và bị tổn thất lớn do tác động của thiên tai. Mức độ tổn thương của hệ thống kinh tế-xã hội (KTXH) do biến đổi khí hậu (BĐKH) được đánh giá trên cơ sở phân cấp giá trị của chỉ số tổn thương tổng hợp (V) của tất cả các huyện trong 6 tỉnh, được tích hợp từ giá trị của chỉ số tác động của các biến phơi nhiễm (E), nhạy cảm (S) và năng lực thích ứng (AC). Kết quả đánh giá cho thấy: theo các đơn vị hành chính cấp huyện,các yếu tố phơi nhiễm gây tác động nhiều nhất đến hệ thống KTXH và năng lực thích ứng có tác động ngược lại. Huyện nào có chỉ số năng lực thích ứng cao thì mức độ tổn thương giảm và huyện nào có năng lực thích ứng thấp thì mức độ tổn thương đã tăng lên đáng kể mặc dù ở đó các yếu tố phơi nhiễm và nhạy cảm chỉ tác động đến hệ thống KTXH ở mức trung bình hoặc thấp. Đánh giá chung mức độ tổn thương của hệ thống KTXH tại 6 tỉnh BTB ở mức trung bình. Tỉnh Quảng Bình và Quảng Trị có mức độ tổn thương cao nhất và Thanh Hóa là tỉnh có mức độ tổn thương  thấp nhất.

Từ khóa: Hệ thống kinh tế-xã hội, biến đổi khí hậu, mức độ tổn thương, chỉ số phơi nhiễm, chỉ số nhạy cảm, chỉ số năng lực thích ứng, chỉ số tổn thương tổng hợp.

27

6

XÂY DỰNG VÀ TÍCH HỢP THÔNG TIN PHỤC VỤ XÂY DỰNG HỆ THỐNG HỖ TRỢ RA QUYẾT ĐỊNH (DSS) TRONG QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN ĐẤT VÀ NƯỚC VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG ỨNG PHÓ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Nguyễn Đinh Tuấn(1), Cấn Thu Văn(1), Cao Duy Trường(1), Nguyễn Trọng Khanh(1), Vũ Thị Vân Anh(1) và Huỳnh Văn Hồng(2)

¹ Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP.HCM

² Trường Đại học Trà Vinh

Tóm tắt: Tác động của Biến đổi khí hậu (BĐKH) đối với Việt Nam và Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) rất to lớn. Đây là một trong 3 đồng bằng trên thế giới dễ bị tổn thương nhất trước thảm họa thiên tai như ngập lụt, hạn hán, xâm nhập mặn…Trong bối cảnh đó những thách thức đặt ra cho công tác quản lý tài nguyên nước và đất vùng ĐBSCL là không hề nhỏ. Nghiên cứu này tiến hành xây dựng cơ sở tri thức cho một hệ hỗ trợ ra quyết định (DSS) bao gồm hệ cơ sở dữ liệu và thiết lập tương quan đa chiều cũng như phân cấp độ ưu tiên trong quản lý. Kết quả là trên một khu vực (cell) trong DSS sẽ chỉ ra những việc nên hay không nên thực hiện trong công tác quy hoạch và quản lý tài nguyên đất và nước vùng ĐBSCL trong bối cảnh BĐKH.

Từ khóa: Biến đổi khí hậu, DSS, ĐBSCL

34

7

PHÂN VÙNG SINH THÁI NUÔI TRỒNG THỦY SẢN NỘI ĐỊA VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG DO TÁC ĐỘNG CủA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Nguyễn Xuân Trịnh(1), Phan Thị Ngọc Diệp(1), Đỗ Phương Linh(1), Trần Quang Thọ(2) và Doãn Hà Phong(3)

¹Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản - Bộ NN&PTNT, 2Phân Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, ³ Viện khoa học khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu

Tóm tắt: Phân vùng sinh thái trong nuôi trồng thủy sản (NTTS) dưới tác động của biến đổi khí hậu (BĐKH) cần thiết phải xem xét đến chức năng, cấu trúc và tính chất biến đổi theo thời gian của hệ thống sinh thái.Trong nghiên cứu này, phương pháp tiếp cận ranh giới sinh thái (ecological boundary) làm cơ sở xác định sự biến đổi sinh thái đến 2030. Nghiên cứu ứng dụng mô hình thủy lực với 3 kịch bản nền (1998, 2000, 2004) của chuỗi số liệu đo tại 3923 điểm nút để tạo ra các lớp dữ liệu về xâm nhập mặn, ngập lũ, thời gian ngập lũ . Kết quả nghiên cứu đã xây dựng các bản đồ kịch bản phân vùng sinh thái với 6 tiểu vùng sinh thái đặc trưng cho các hình thức canh tác trong NTTS. Sản phẩm nghiên cứu là cơ sở giúp cho các nhà quản lý và quy hoạch xây dựng các mô hình sản xuất NTTS thích ứng với BĐKH và giảm thiểu khả năng xâm nhập mặn ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).

Từ khóa: Phân vùng, sinh thái nuôi trồng thủy sản, tác động biến đổi khí hậu trong nuôi trồng sản, kịch bản phân vùng sinh thái trong nuôi trồng thủy sản

42

8

NGHIÊN CỨU QUÁ TRÌNH DỊCH CHUYỂN NGUYÊN TỐ VÀ ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ Ô NHIỄM KIM LOẠI NẶNG CHO HẠ LƯU SÔNG BA

Trần Duy Kiều

Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội

Tóm tắt: Kim loại nặng như Hg, Cd, Pb, As, Sb, Cr, Cu, Zn, Mn,… thường không tham gia hoặc ít tham gia vào quá trình sinh hoá của các thể sinh vật mà thường tích luỹ trong cơ thể chúng. Vì vậy, chúng là các nguyên tố độc hại với sinh vật. Hiện tượng nước bị ô nhiễm kim loại nặng thường gặp trong các lưu vực nước gần các khu công nghiệp, các thành phố lớn và khu vực khai thác khoáng sản. Ô nhiễm kim loại nặng biểu hiện ở nồng độ cao của các kim loại nặng trong nước. Đây là những nguy cơ gây ô nhiễm đất và các nguồn nước mặt trong khu vực. Ô nhiễm kim loại nặng trong nước ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe con người cũng như môi trường sống tự nhiên của các sinh vật sống trong nước.

Bài báo trình bày kết quả nghiên cứu bước đầu hàm lượng một số kim loại nặng, quá trình dịch chuyển của chúng cũng như đánh giá mức độ ô nhiễm kim loại nặng trong môi trường nước sông cho khu vực hạ lưu sông Ba

50

9

TÓM TẮT TÌNH HÌNH KHÍ TƯỢNG, KHÍ TƯỢNG NÔNG NGHIỆP VÀ THỦY VĂN THÁNG 10 NĂM 2015 - Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Trung ương và Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu

55

10

THÔNG BÁO KẾT QUẢ QUAN TRẮC MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ TẠI MỘT SỐ TỈNH, THÀNH PHỐ THÁNG 10 NĂM 2015 - Trung tâm Mạng lưới khí tượng thủy văn và môi trường

64